Wymogi prawne dotyczące produkcji leków cytotoksycznych w warunkach sterylnych

Sporządzanie bardzo silnie działających związków chemicznych z potencjalnie niebezpiecznych surowców wymaga wysokiego stopnia odpowiedzialności zarówno za produkt, jak i obchodzący się z nim personel.

Bezpieczeństwo leku, pacjenta i personelu są podstawowymi czynnikami w wytwarzaniu leków w warunkach sterylnych i powodem, dla którego konieczne było opracowanie kompleksowych zasad oraz wytycznych.

W celu spełnienia tego typu obowiązków konieczne jest stosowanie się do szeregu zasad dotyczących przebiegu całego procesu produkcyjnego, zaangażowanego w proces personelu i procedur kontroli jakości.

Poniższe wymogi decydują o przebiegu i wdrażaniu procesu produkcji. Wymagane jest bezwzględne zachowanie zgodności z wymogami prawnymi, ale kluczowym elementem jest raczej szczegółowe zdefiniowanie wytycznych, które przyczynią się do podniesienia ogólnego poziomu ochrony i bezpieczeństwa sterylnego procesu wytwarzania. Są to przy tym zagadnienia niełatwe i niemożliwe do pełnego omówienia w tej publikacji. Jej celem jest więc zaledwie przybliżenie tych zagadnień i poprawa orientacji czytelnika w omawianej tematyce.

„Firma farmaceutyczna odpowiada za swoje leki oraz udostępnioną informację o ich stosowaniu. Szczególne właściwości i złożone cechy charakterystyczne leczenia onkologicznego uzasadniają wysokie oczekiwania ze strony użytkowników. Oczekiwania te często wykraczają poza ustalone prawem minimum. Z tego względu wymagania w odniesieniu do producentów leków onkologicznych są znacznie większe niż w przypadku innych grup leków” (fragment wytycznych QuapoS 51, 2013, podrozdział 3.1.1, str. 4; numer strony dotyczy oryginalnej wersji dokumentu).

Wytwarzanie w warunkach sterylnych w większości krajów europejskich podlega ścisłym wymogom prawnym. Nie istnieją jednak jeszcze ogólne zasady postępowania, lecz tylko wytyczne i zalecenia obowiązujące w całej Unii Europejskiej.

W związku z tym wszystkie firmy wytwarzające leki w warunkach sterylnych muszą spełniać wymagania lokalnych przepisów i wytycznych stosownych organów krajowych, a także dysponować znajomością wymaganych procedur obowiązkowych.

Ponadto doradza się śledzenie na bieżąco aktualizowanych i zatwierdzanych przez odpowiednie organy zaleceń dotyczących kontroli zanieczyszczeń. Nie należy przy tym uważać tego typu czynności za uciążliwe, ale traktować je jako niezbędny element zapewniania bezpieczeństwa i wysokiej jakości produkcji w warunkach sterylnych.

W przypadku przedsiębiorstw o charakterze przemysłowym postępowanie z produkowanymi sterylnie farmaceutykami na terenie Unii Europejskiej musi spełniać wymagania Aneksu 12 wytycznych dotyczących dobrych praktyk wytwarzania (GMP). Niemniej jednak aptek nie uznaje się za „przedsiębiorstwa o charakterze przemysłowym”, więc przewodnik GMP niekoniecznie ma tu zastosowanie. Z tego względu w krajach, w których leki cytostatyczne wytwarza się z reguły w aptekach, obowiązują zasady krajowe (dotyczy to np. Niemiec), ogólne zasady dotyczące działalności aptek, np. Apothekenbetriebsordnung (ApBetrO3) lub dyrektywy europejskie (np. wytyczne przewodnika PICS4, QuapoS51 itp.). Zasadniczo obowiązują zasady ApBetrO wraz z mniej surowymi wytycznymi z Aneksu 1, w przypadku których wystarczające są wytyczne dla produkcji w obszarach od A do C zamiast A i B.

Obowiązywać mogą także wytyczne, zasady i kodeksy specjalne dotyczące różnego typu dodatkowych kwestii z zakresu produkcji sterylnej, zarówno w formie zasad obowiązujących lub jedynie zaleceń, różniące się w poszczególnych krajach w zależności od kraju publikacji tego typu przepisów lub rozporządzeń. Jako przykład można wymienić tu szereg norm EN, ISO czy DIN (m.in. DIN EN ISO 9001, DIN 1280, EN 420, EN 388, EN 374, EN 14644, EN 14698, EN 12599, EN 12980), dyrektywę w sprawie środków ochrony osobistej (np. 89/686/EWG), rozporządzenie w sprawie materiałów niebezpiecznych (znane także jako rozporządzenie „GefStoffV”), instrukcje techniczne dotyczące postępowania z substancjami niebezpiecznymi (TRGS) i wiele innych.

Rozporządzenia i wytyczne opracowuje się w celu omówienia kluczowych etapów wytwarzania sterylnych farmaceutyków i odniesienia się do wszystkich związanych z tym kwestii, w tym dotyczących personelu, pomieszczeń, wyposażenia i odzieży, jak również procedur czyszczenia, sterylizacji, dokumentowania, monitorowania i kontroli jakości.

Jednakże bez względu na to, czy powyższe informacje są podawane w formie zasad obowiązujących, czy jedynie zaleceń, są one zgodne w jednym: nie opracowano jeszcze jednoznacznych zasad wytwarzania w warunkach sterylnych. Dostępne są wyłącznie wytyczne, które mają pozwolić osiągnąć kontrolowany wynik końcowy. Sposób jego uzyskiwania zależy od doświadczenia firm farmaceutycznych.

Nie istnieje więc specyfikacja dotycząca np. środków lub materiałów czyszczących, częstotliwości wykonywania czyszczenia poszczególnych obszarów, ogólnie obowiązujący i regularny harmonogram czy sylabus szkoleń pracowników ani inne ustalenia tego typu. Jeśli przyjrzeć się pięciu niezwiązanym ze sobą przedsiębiorstwom wytwarzającym leki cytostatyczne/do chemioterapii, można by wyróżnić pięć różnych koncepcji pomieszczenia czystego.

Istotną rolę pełni tu zatem wiedza i doświadczenie poszczególnych firm farmaceutycznych, na podstawie których opracowywane są podstawowe zasady działania i na których opiera się dążenie do zgodności z odpowiednimi normami prawnymi dotyczącymi koncepcji pomieszczenia czystego w ramach przedsiębiorstwa. To z kolei zapewnia zgodność z wymogami rozporządzeń dotyczących jakości, a przede wszystkim umożliwia wytworzenie bezpiecznego i skutecznego produktu.

Firma VWR dysponuje szerokimi kwalifikacjami w tej dziedzinie. Nasi eksperci posiadają wiedzę i doświadczenie umożliwiające ustalanie we współpracy z naszymi klientami najskuteczniejszych kryteriów działalności przedsiębiorstw w celu opracowania trafnej i bezpiecznej strategii postępowania w ochronie personelu i produktów w procesie wytwórczym.

UWAGA: wszystkie normy, rozporządzenia i inne podane tu informacje mogą ulec zmianie.